Για χιλιάδες χρόνια, καλλιέργειες και ζώα με επιθυμητά χαρακτηριστικά καλλιεργούνταν και αναπαράγονταν από τους ανθρώπους. Αλλαγές στο γενετικό υλικό συμβαίνουν με φυσικό τρόπο μεταξύ των γενεών φυτών και ζώων και, μέσω επιλεκτικής αναπαραγωγής, μπορεί να ενισχυθούν ευνοϊκά χαρακτηριστικά για την τροφική αλυσίδα. Προσφάτως, η τεχνολογία μάς επέτρεψε να τροποποιήσουμε γενετικά τα τρόφιμά μας ταχύτερα, αλλά είναι ο τρόπος αυτός ασφαλής και πώς ελέγχεται κανονιστικά; Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα Τρόφιμα (EUFIC) μας ενημερώνει.
Τι είναι οι ΓΤΟ;
Οι επιστήμονες είναι πια ικανοί να αναγνωρίσουν και να επηρεάσουν γονίδια υπεύθυνα για συγκεκριμένα φυσικά και μεταβολικά χαρακτηριστικά. Η διαδικασία της μεταφοράς γονιδίων εντός ή μεταξύ των ειδών ονομάζεται «γενετική τροποποίηση». Ένας «γενετικά τροποποιημένος οργανισμός» (ΓΤΟ) μπορεί να είναι ένα φυτό, ένα ζώο ή ένας μικροοργανισμός, των οποίων το γενετικό υλικό έχει τροποποιηθεί με τη χρήση της βιοτεχνολογίας.
Η πρώτη γενιά των ΓΤΟ ήταν καλλιέργειες σχεδιασμένες να έχουν βελτιωμένα αγρονομικά χαρακτηριστικά, προς όφελος κυρίως του αγρότη, όπως η αυξημένη αντίσταση σε ζιζανιοκτόνα, έντομα, νοσήματα ή ξηρασία. Η δεύτερη γενιά των ΓΤ καλλιεργειών φέρουν πιο απτά οφέλη για τον καταναλωτή, όπως η βελτιωμένη ποιότητα τροφίμου και η αυξημένη βιοδιαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών.
Οι ΓΤ καλλιέργειες αποτελούν ένα πολύτιμο μέσο για να αντιμετωπίσει κανείς τις κοινωνικο-οικονομικές προκλήσεις ενός ολοένα μεταβαλλόμενου κόσμου που χαρακτηρίζεται από έναν αυξανόμενο παγκόσμιο πληθυσμό, κλιματική αλλαγή και πιθανώς μελλοντικές ελλείψεις τροφίμων. Για παράδειγμα, οι ανεπάρκειες μικροθρεπτικών συστατικών παραμένουν ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας, για το οποίο βιοενισχυμένες ΓΤ καλλιέργειες μπορεί να παρέχουν μέρος της λύσης – ειδικά στους πληθυσμούς με δυσθρεψία.
Ποιες κανονιστικές ρυθμίσεις διέπουν τους ΓΤΟ;
Στην ΕΕ, ΓΤ τρόφιμα και ζωοτροφές ορίζονται ως αυτές που περιέχουν, αποτελούνται ή παράγονται από ΓΤΟ.
Υπό τον νόμο της ΕΕ, όλοι οι ΓΤΟ πρέπει να έχουν αδειοδοτηθεί προτού γίνει δυνατή η καλλιέργειά τους ή η χρήση τους ως τροφίμου ή ζωοτροφής. Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) πραγματοποιεί μια αυστηρή αξιολόγηση της ασφάλειάς τους. Τα στοιχεία που απαιτούνται για την αξιολόγηση περιλαμβάνουν δεδομένα που να επιδεικνύουν την εκτίμηση της ασφάλειας του τροφίμου και του κινδύνου στους ανθρώπους, τα ζώα και το περιβάλλον. Η αξιολόγηση της EFSA ανασκοπείται και ψηφίζεται από μια επιτροπή ειδικών από κάθε μέλος κράτος της ΕΕ. Έπειτα από 10 χρόνια, η άδεια μπορεί να ανανεωθεί, αφού ληφθούν υπόψη οποιαδήποτε νεότερα δεδομένα.
Οι ΓΤΟ είναι μεταξύ των πιο ενδελεχώς εξεταζόμενων ομάδων τροφίμων στην ΕΕ και οι καταναλωτές μπορούν να είναι βέβαιοι ότι η αξιολόγηση της ασφάλειάς τους είναι επαρκή και ότι οι ΓΤΟ είναι ασφαλείς όσο και οι συμβατικοί ομόλογοί τους. Εάν ποτέ αναδεικνυόταν κάποιο στοιχείο πιθανού κινδύνου για τους ανθρώπους, τα ζώα ή το περιβάλλον, έχουν θεσπιστεί μέτρα για την ταχεία απόσυρση οποιουδήποτε εμπλεκόμενου προϊόντος και την αναστολή/τροποποίηση της άδειας. Μέχρι στιγμής, καμία ανεπιθύμητη ενέργεια στην ανθρώπινη υγεία δεν έχει παρατηρηθεί ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης εγκεκριμένων ΓΤΟ τροφίμων.
Επισήμανση και Ιχνηλασιμότητα των ΓΤΟ
Εάν περισσότερο από το 0,9% ενός τροφίμου, ή συστατικού, προέρχεται από μια εγκεκριμένη ΓΤ πηγή απαιτείται ετικέτα που να αναφέρει την ΓΤ προέλευση. Κάτω από αυτό το όριο οι διαχειριστές πρέπει να είναι σε θέση να παρέχουν δεδομένα ότι η παρουσία οποιουδήποτε ΓΤΟ είναι ακούσια ή τεχνικά αναπόφευκτη. Ετικέτες «ΓΤ-ελεύθερο» μπορεί να χρησιμοποιηθούν εθελοντικά – αρκεί να μην παραπλανούν τον καταναλωτή. Μια ετικέτα δεν πρέπει να ισχυρίζεται ότι ένα προϊόν κατέχει ειδικά χαρακτηριστικά όταν όλα τα παρόμοια τρόφιμα κατέχουν τέτοια χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, είναι παραπλανητικό να επισημανθεί ένας χυμός πορτοκαλιού ως «ελεύθερος-ΓΤΟ», καθώς σήμερα δεν υπάρχουν ΓΤ πορτοκάλια σε οποιαδήποτε αγορά.
Οι ΓΤΟ, και όποια προϊόντα τους περιέχουν, επισημαίνονται και η προέλευσή τους ιχνηλατείται σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα των τροφίμων. Επιπλέον, όλοι όσοι εμπλέκονται στην εφοδιαστική αλυσίδα πρέπει να κρατούν αρχεία όλων των συνδιαλλαγών ενός ΓΤ τροφίμου (ή ΓΤ ζωοτροφής) για μια περίοδο πέντε ετών: αυτό εξασφαλίζει ότι τα προϊόντα μπορούν να ανιχνευθούν, αν ποτέ προκύψουν στοιχεία για έναν απροσδόκητο κίνδυνο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εγκαταστήσει ένα online δημόσιο μητρώο, όπου οι πολίτες μπορούν να αναζητήσουν πληροφορίες για τους εγκεκριμένους ΓΤΟ.
Τι είναι προς το παρόν εγκεκριμένο στην ΕΕ;
Υπάρχει μία ΓΤ καλλιέργεια που είναι προς το παρόν εγκεκριμένη, ο ανθεκτικός στα έντομα αραβόσιτος. Καλλιεργείται σε μικρές ποσότητες στην Ισπανία, την Τσεχία, την Πορτογαλία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία. Νομοθεσία του 2015 επιτρέπει στα μεμονωμένα κράτη μέλη να περιορίζουν ή να απαγορεύουν την καλλιέργεια ΓΤ καλλιεργειών εγκεκριμένων από την ΕΕ στη δική τους επικράτεια.
Από την 1η Ιανουαρίου 2016 υπήρχαν 61 ΓΤΟ εγκεκριμένοι για εμπόριο ως τρόφιμο ή ζωοτροφή στην ΕΕ. Αυτοί οι ΓΤΟ δεν καλλιεργούνται στην επικράτεια της ΕΕ, αλλά τρόφιμα και ζωοτροφές μπορεί να τους περιέχουν από εισαγόμενες πηγές. Αυτοί περιλαμβάνουν:
32 ποικιλίες αραβοσίτου
12 ποικιλίες σόγιας
10 ποικιλίες σπόρων βαμβακιού
4 ποικιλίες ελαιοκράμβης
1 ποικιλία ζαχαρότευτλου
1 βακτηριακό προϊόν
1 προϊόν ζύμης
