Το φαινόμενο placebo είναι η βελτίωση των συμπτωμάτων ενός ασθενούς από μια οποιαδήποτε εικονική, αναποτελεσματική, αδρανή, θεραπευτική προσέγγιση, μόνο και μόνο επειδή το άτομο αναμένει ή πιστεύει ότι αυτή έχει καλό αποτέλεσμα στο πρόβλημά του.
Ενώ το φαινόμενο placebo έχει μελετηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, πολύ λιγότερα είναι γνωστά για το αντίθετό του, το οποίο ονομάζεται φαινόμενο nocebo (nocebo effect) και αναφέρεται στην εμφάνιση ή στην επιδείνωση των συμπτωμάτων που προκαλούνται από εικονικές ή πραγματικές θεραπείες.
Τα αποτελέσματα του nocebo μπορούν να τροποποιήσουν αρνητικά το αποτέλεσμα μιας θεραπείας, όπως συμβαίνει με το placebo με θετικό τρόπο. Ακόμη και η λεκτική ή μη λεκτική επικοινωνία του γιατρού περιέχει πολλές αρνητικές εκφράσεις που μπορεί να προκαλέσει το φαινόμενο nocebo.
Για παράδειγμα, στη δεκαετία του ’70, ένας ασθενής, ο Sam Shoeman, από το Νάσβιλ του Τενεσί, πέθανε λίγο καιρό μετά τη διάγνωση του γιατρού ότι είχε καρκίνο στο συκώτι. Η νεκροψία όμως έδειξε ότι ο όγκος που είχε ήταν πολύ περιορισμένος, οπότε και ανίκανος να τον σκοτώσει. Η αιτία του θανάτου του δεν ήταν ο καρκίνος, αλλά η πεποίθησή του ότι πέθαινε εξαιτίας του. Αυτό το παράδειγμα μπορεί να είναι ακραίο αλλά όχι μοναδικό καθώς υπάρχουν ασθενείς που βιώνουν ιδιαίτερα άσχημες παρενέργειες μετά τη λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων ή θεραπειών, μόνο και μόνο επειδή τις φοβούνται ή τις περιμένουν.
Ο όρος nocebo προέρχεται από το ρήμα noceo (βλάπτω). Ο όρος εισήχθη στην ιατρική από τον Walter P. Kennedy το 1961 για να χαρακτηρίσει τα επιβλαβή αποτελέσματα που παρήγαγε ένα εικονικό φάρμακο. Το αποτέλεσμα χρησιμοποιήθηκε εμπειρικά σε δραστηριότητες μαγείας και βουντού
Τι συμβαίνει
Σκέψη: Στο μυαλό μας σχηματίζεται η ιδέα ότι κάτι πρόκειται να μας κάνει κακό, σωματοποιούμε την ιδέα, οδηγούμαστε σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία και πράγματι το παθαίνουμε.
Επίδραση: Επηρεαζόμαστε από το χρώμα των χαπιών που παίρνουμε, τις εκφράσεις που παίρνει ο γιατρός, και από την φήμη του φαρμάκου. Για παράδειγμα, το 10% των ασθενών που μπαίνουν στο νοσοκομείο αναφέρει ότι είναι αλλεργικό στην πενικιλίνη, ίσως επειδή η πενικιλίνη έχει αυτήν την φήμη. Όμως, το 97% από αυτούς δεν παρουσιάζει καμία αντίδραση όταν έρθει σε επαφή με το εν λόγω φάρμακο
Τάση: Το nocebo φαίνεται να εμφανίζεται συχνότερα τις γυναίκες, σε όσους έχουν βιώσει δυσάρεστες παρενέργειες από θεραπείες στο παρελθόν, σε όσους δεν εμπιστεύονται τον γιατρό τους, σε αυτούς που παραπονούται συχνά για γενικά συμπτώματα που τους δημιουργούν προβλήματα, σε όσους είναι απαισιόδοξοι, σε όσους έχουν κατάθλιψη.
